Ε7. ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΧΙΟΝΙ

ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

Βασικά γνωρίσματα του ποιήματος είναι:

ο στίχος και η στροφή.

Ο στίχος (μια γραμμή του ποιήματος) ανάλογα με τον των αριθμό συλλαβών είναι από
πεντασύλλαβος μέχρι δεκαπεντασύλλαβος, με ελάχιστες εξαιρέσεις.
Οι στροφές ( στροφή = ένα κομμάτι του ποιήματος) ανάλογα με τον αριθμό των στίχων
που έχουν είναι: -ίστιχες, τρίστιχες, τετράστιχες κ.λπ.
Υπάρχουν και ποιήματα, που είναι γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, χωρίς στροφές και
ομοιοκατάληκτους ισοσύλλαβους στίχους.

Χαρακτηριστικό του στίχου:

Ομοιοκαταληξία ή ρίμα είναι η ομοηχία (μοιάζουν ακουστικά ) των τελευταίων συλλαβών σε δυο ή περισσότερους στίχους.

Είδη ομοιοκαταληξίας

1. Ζευγαρωτή
2. Πλεχτή
3. Σταυρωτή
4. Μικτή

Ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία

Συ που κόσμους κυβερνάς (α) 

και ζωή παντού σκορπάς .(β) 

Άκου τούτη τη στιγμή (γ) 

των παιδιών σου τη φωνή (δ)

 ♦Έχουν ομοιοκαταληξία κατά ζεύγη ( ο α΄ με το β΄ και ο γ΄ με τον δ΄)


Πλεχτή ομοιοκαταληξία  
Σε γνωρίζω από την κόψη (α) 
του σπαθιού την τρομερή (β)
σε γνωρίζω από την όψη (γ)  
που με βια μετράει την γη (δ)

♦Έχουν ομοιοκαταληξία ο ( α΄με τον γ΄και ο β΄με τον δ΄ πλέκονται)

Σταυρωτή ομοιοκαταληξία  
Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη (α)  
τα βαριά της σίδερα σπα (β)  
και σαν πρώτα χτυπιέται χτυπά (γ)  
και γοργή κατεβαίνει (δ)

♦Έχουν ομοιοκαταληξία ο ( α΄με τον δ΄και ο β΄με τον γ΄),

Μικτή ομοιοκαταληξία
Έχουμε όταν οι στίχοι έχουν και ζευγαρωτή και πλεχτή ή σταυρωτή ομοιοκαταληξία.  
Αν ήμουν φτερωτό πουλί (α)  
με την λαλιά την πιο καλή (β)  
το σύμπαν θα ξυπνούσα .(γ)  
Αν ήμουν μια λουλουδιά (δ)  
την πιο καλή μυρωδιά (ε)  
στο σύμπαν θα σκορπούσα (στ)

♦Οι πρώτοι στίχοι, α΄και β΄, έχουν ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία.
Οι άλλοι στίχοι έχουν σταυρωτή.

ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΥΛΛΑΒΩΝ

Ανάλογα με τη θέση που έχει μια συλλαβή μέσα στη λέξη, ονομάζεται λήγουσα, παραλήγουσα και προπαραλήγουσα.

Λήγουσα λέγεται η τελευταία συλλαβή μιας λέξης: ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω

Παραλήγουσα λέγεται η προτελευταία συλλαβή μιας λέξης: ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω

Προπαραλήγουσα λέγεται η τρίτη από το τέλος συλλαβή μιας λέξης: ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω

 

Αρχική λέγεται η πρώτη συλλαβή μιας λέξης: ποδήλατο, εφημερίδα, φυτρώνω

Για να μπορούμε να πούμε ποια συλλαβή είναι η λήγουσα, η παραλήγουσα και η προπαραλήγουσα, πρέπει να ξέρουμε να χωρίζουμε σωστά τις λέξεις σε συλλαβές.

ΣΥΛΛΑΒΙΣΜΟΣ

Το χώρισμα μιας λέξης σε συλλαβές λέγεται συλλαβισμός.

Κανόνες συλλαβισμού:

Α. Για τα φωνήεντα

1. Ένα φωνήεν μπορεί μόνο του να αποτελέσει συλλαβή μιας λέξης: Π.χ.: Ι-ω-α-κείμ, α-έ-ρας, έ-χω.
   Αντίθετα, ένα ή περισσότερα σύμφωνα δεν μπορούν μόνα τους (χωρίς φωνήεν) να αποτελέσουν συλλαβή.
2. Τα δίψηφα φωνήεντα (ου, αι, ει, οι, υι), οι κύριοι και καταχρηστικοί δίφθογγοι και οι συνδυασμοί (αυ, ευ), στον συλλαβισμό λογαριάζονται ως ένα φωνήεν. Π.χ.: ου-ρα-νός, αί-θου-σα (δίψηφα φωνήεντα), αη-δό-νι, βόη-θα (δίφθογγοι), γυα-λί, νιώ-θω (καταχρηστικοί δίφθογγοι), αυ-το-κί-νη-το, ευ-λο-γί-α (συνδυασμοί αυ, ευ)

B. Για τα σύμφωνα

1. Ένα σύμφωνο ανάμεσα σε δυο φωνήεντα συλλαβίζεται με το δεύτερο φωνήεν. Π.χ.: θέ-λω, έ-να.
2. Δύο σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το δεύτερο φωνήεν, εφόσον αρχίζει απ' αυτά τα σύμφωνα ελληνική λέξη. Π.χ.: βι-βλί-ο (βλέπω), έ-στε-κε (στάση). Αλλιώς χωρίζονται και το πρώτο σύμφωνο πάει με το προηγούμενο φωνήεν, ενώ το δεύτερο με το ακόλουθο. Π.χ.: βαθ-μός (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από θμ), περ-πα-τώ (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρπ), έρ-χο-μαι (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρχ)
3. Τρία ή περισσότερα σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το δεύτερο φωνήεν, εφόσον αρχίζει ελληνική λέξη τουλάχιστον από τα δύο πρώτα σύμφωνα. Π.χ.: ε- χθρός (αρχίζει ελληνική λέξη από χθ: χθεσινός), ά-σπρος (αρχίζει ελληνική λέξη από σπρ: σπρώχνω. Αλλιώς, χωρίζονται και το πρώτο σύμφωνο πάει με το προηγούμενο φωνήεν, τα δε άλλα συλλαβίζονται υποχρεωτικά με το ακόλουθο. Π.χ.: άν-θρω-πος (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από νθ), παν-στρα-τιά (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από νσ).
4. 4. Τα όμοια σύμφωνα χωρίζονται, γιατί δεν αρχίζει ελληνική λέξη από δύο όμοια σύμφωνα. Π.χ.: θάρ-ρος (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από ρρ), άλ-λος (δεν αρχίζει ελληνική λέξη από λλ).
5. Τα δίψηφα σύμφωνα (μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) δεν χωρίζονται, γιατί αρχίζει ελληνική λέξη από αυτά. Π.χ.: α-μπέ-λι (μπαίνω), πέ-ντε (ντύνω), α-γκα-λιά (γκρεμίζω), κα-τσα-βί-δι (τσακίζω), τζί-τζι-κας (τζάμι).

ΣΥΛΛΑΒΙΖΩ!!!

Η ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ

Όταν σε ένα κείμενο ή ένα ποίημα τα ζώα, τα φυτά και γενικώς τα άψυχα πράγματα (τζιτζίκια, δέντρα, βουνά, λουλούδια, αστέρια κ.ά.) συμπεριφέρονται όπως ο άνθρωπος, λέμε ότι προσωποποιούνται και το φαινόμενο αυτό λέγεται προσωποποίηση.

Π.χ.:

- Τα αστέρια κουβέντιαζαν με το φεγγάρι. (τα αστέρια δε κουβεντιάζουν όπως οι άνθρωποι)

- Το λουλούδι  μιλούσε με το χελιδόνι. (τα λουλούδια δε μιλούν όπως οι άνθρωποι)

ΧΑΪΚΟΥ: ΟΛΟΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΣΕ ΔΕΚΑΕΦΤΑ ΣΥΛΛΑΒΕΣ...

Όλος ο κόσμος

δεκαεφτά συλλαβές.

Τραγούδα, μπορείς! (Χρ. Τουμανούδης)

Το χαϊκού (ιαπ.: 俳句, "αστείος στίχος") είναι μια ιαπωνική ποιητική φόρμα. Παραδοσιακά αποτελείται από τρεις ομάδες των 5, 7, 5 συλλαβών, οι οποίες τοποθετούνται σε τρεις στίχους για έμφαση ή σε έναν, χωρισμένο με κενά. Το χαϊκού είναι με συνολικά 17 συλλαβές η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο. Περιγράφει μια εικόνα της φύσης και δίνει στοιχεία για την εποχή του χρόνου μέσα από εποχιακές λέξεις (Κίγκο). Υπάρχουν επίσης ποιητές χαϊκού οι οποίοι ακολουθούν μια πιο ελεύθερη φόρμα. 

Ο ιδρυτής του σύγχρονου χαϊκού ως αυτόνομη μορφή ποίησης ήταν ο Μασαόκα Σίκι, ο οποίος επίσης διαμόρφωσε τον όρο χαϊκού (από τους παλιότερους χαϊκάι ή χόκκου). Τα χαϊκού συμπυκνώνουν ευφυΐα και σοφία, που εκφράζονται με λυρική, ή άλλοτε, χιουμοριστική διάθεση, ενώ συχνά υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης. Στα χαϊκού σημαντική θέση έχουν η φύση, οι εποχές και τα χρώματα, η ομορφιά των λέξεων και των αντιθέσεων, ενώ το νόημα κάποιες φορές αποκτά δευτερεύουσα σημασία.

μετά την πυρά

σώθηκε η θράκα

ένα κόκκινο φύλλο (Rangiu)

Ο γνωστότερος Ιάπωνας ποιητής των χαϊκού ήταν ο Ματσούο Μπασό (Matsuo Basho, 1644-1694). Το πιο φημισμένο από όλα τα χαϊκού είναι δικό του:

παλιά λίμνη

ένας βάτραχος μέσα πηδά

ήχος νερού

Το χαϊκού έχει γνωρίσει μεγάλη διάδοση στην Ελλάδα.Ίσως ο πιο επιφανής Έλληνας που έγραψε χαϊκού είναι ο Γιώργος Σεφέρης ("Δεκαέξι χαϊκού", Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937)) και θεωρείται ο εισηγητής των χαϊκού στην Ελλάδα είτε λόγω του κύρους του είτε λόγω του ότι θεωρείται πως ήταν πιο επιτυχής στην προσπάθειά του.

Άδειες καρέκλες

τ’ αγάλματα γύρισαν

στ’ άλλο μουσείο.

Τα δάχτυλά της

στο θαλασσί μαντήλι

κοίτα.Κοράλλια