ΑΠΟΚΡΙΕΣ & ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ

Οι Απόκριες και οι ρίζες τους στην Αρχαιότητα

Αποκριές και Καρναβάλι, ημέρες γλεντιού, μεταμφίεσης και ξενοιασιάς. Από πού προέρχεται ο εορτασμός και ποιος ο συμβολισμός του; Η λέξη αποκριά προέρχεται από το Βυζαντινό "αποκρέω", που σημαίνει αποχή από το κρέας. Το ίδιο επίσης σημαίνει και η Λατινική λέξη "Καρνεβάλε". 

Όμως, οι ρίζες του εθίμου αυτού χάνονται στα βάθη της αρχαιότητας και μόνο η ονομασία του φτάνει σε εμάς από τη βυζαντινή εποχή. 

Μεταμφιέσεις εμφανίζονται γύρω στο 2000 π.χ. στην Ασία και συγκεκριμένα στη Μεσοποταμία και τη Βαβυλώνα. Οι μεταμφιέσεις είναι αλλαγές των ταξικών ρόλων: «οι δούλοι ντύνονται αφέντες και οι αφέντες δούλοι για μια ημέρα του χρόνου». Τα Κρόνια (τη γιορτή των δούλων) ήταν η αντίστοιχη αρχαιοελληνική γιορτή που γινόταν σε πολλές πόλεις της Ελλάδας.  

Στον Ελλαδικό χώρο, οι μεταμφιέσεις σχετίζονται με τη διονυσιακή λατρεία. Γιορτές διονυσιακές όπως τα Βάκχεια, οι Κώμοι, τα Λήναια, τα Ανθεστήρια περιέχουν μεταμφιέσεις, οινοποσία, ξέφρενο γλέντι, νυκτιπολίες (περιπάτους μέσα στη νύχτα από εορταστές του θεού Διονύσου).

Αυτές οι εκδηλώσεις αναπαριστούν την λατρεία του Θεού του κρασιού και του κεφιού, αλλά και της ζωής και της αναπαραγωγής Διονύσου. Ο Διόνυσος είχε μαζί του τους Σάτυρους και τους Σελινούς, οι οποίοι έβαζαν στα κεφάλια τους στεφάνι από κισσό, φόραγαν μάσκες, και ντύνονταν με δέρματα ζώων. Οι λάτρεις του Διόνυσου ζαλισμένοι από το κρασί του Βάκχου χυδαιολογούσαν, θορυβούσαν, και χόρευαν.

Οι Διονυσιακές και Βακχικές αυτές γιορτές, είχαν σχέση με το τέλος του χειμώνα, και τον ερχομό της άνοιξης, συμβόλιζαν δε την εποχή που η γη "ξυπνά" από την χειμερία νάρκη και αναγεννάται. Για τους αρχαίους λαούς ο κύκλος αυτός της αναγέννησης της φύσης, είχε σχέση και με τις ανθρώπινες ψυχές και συμβολίζονταν με το φόρεμα της μάσκας.

Οι Θρακικές αυτές τελετές αναμιγνύονται τον 7ο με 6ο π.χ αιώνα, με την Αθηναïκή γιορτή των Ανθεστηρίων. Οι γιορτές αυτές γίνονταν κατά την ενδέκατη, δωδέκατη και δέκατη τρίτη ημέρα του μηνός Ανθεστηρίωνος του δικού μας δηλαδή Φεβρουαρίου. Η πρώτη ημέρα λεγόταν "Πιθοιγία", η δεύτερη "Χόες" και η τρίτη "Χύτροι". 

Την πρώτη ημέρα έκαναν σπονδές στον Διόνυσο, με ένα μείγμα κρασιού, με την ευχή το καινούργιο κρασί να είναι αβλαβές. 

Την δεύτερη ημέρα, πίστευαν ότι άνοιγαν πύλες του Άδη και ότι οι νεκροί ανέβαιναν στον πάνω κόσμο. 

Η τρίτη μέρα των Ανθεστηρίων ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς. (Κάτι που διασώζεται δια μέσω του Χριστιανισμού – παρόλους τους αφορισμούς - έως σήμερα, μιας και το πρώτο Σάββατο της Σαρακοστής είναι αφιερωμένο στους νεκρούς και ονομάζεται "ψυχοσάββατο"). Γίνονταν θυσίες και προσέφεραν την "πανσπερμία" στον ψυχοπομπό και χθόνιο Ερμή, ένα παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και οσπρίων αντίστοιχο με τα σημερινά κόλλυβα.

Τον δεύτερο αιώνα μ.χ οι Βακχικές γιορτές εισήχθησαν στην Ρώμη, ονομάστηκαν "Σατουρνάλια", προς τιμήν του Σατούρνου (του Κρόνου δηλαδή) και άρχιζαν στις 17 Δεκεμβρίου. 

Αρχικά τελούνταν θυσίες στον ναό του Θεού, ακολουθούσε γεύμα και διάφορες λαϊκές εκδηλώσεις και διασκεδάσεις. 
Κατά την διάρκεια των γιορτών αυτών υπήρχε πλήρη κατάλυση των κοινωνικών κανόνων, οι δούλοι ελευθερώνονταν, μπορούσαν και διακωμωδούσαν τους αφέντες τους, φόραγαν τα ρούχα τους, κ.λ.π. Από τούς δούλους εκλέγονταν δια κλήρου ένας βασιλιάς που κυβερνούσε προσωρινά τον παράλογο και ανάποδο κόσμο της αποκριάς, που συμβόλιζε την Χρυσή εποχή του Κρόνου όπου όλοι οι άνθρωποι ήταν ίσοι. Η Χρυσή Εποχή που αναφέρει νοσταλγικά ο Ησίοδος δεν είναι τίποτα άλλο από την πρωτόγονη κοινότητα της ισοτιμίας και της έλλειψης εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Βακχικές γιορτές ήταν επίσης και τα Λουπερκάλια. Τελούνταν στις 15 Φεβρουαρίου κάθε χρόνο και περιλάμβαναν θυσία και επίσημο γεύμα. Θυσίαζαν κατσίκες, κριάρια ίσως και σκύλους. Η θυσία συνοδευόταν από συμβολικό καθαρμό δύο νέων που θύμιζε λείψανα ανθρωποθυσίας. Οι δρομείς φορούσαν δέρματα ζώων και έκαναν άσεμνες χειρονομίες λέγοντας τραγούδια. Τα Λουπερκάλια οφείλουν την ονομασία τους σε κάποια κοιλότητα του Παλατίνου λόφου που ονομαζόταν Λουπέρκα.     

Το έθιμο τελικά εάν και καταπολεμήθηκε από την εκκλησία, επικράτησε και μάλιστα επεκτάθηκε η χρονική του διάρκεια στις τρεις εβδομάδες του Τριωδίου. 

Το Τριώδιο για το Χριστιανικό εορτολόγιο είναι τρεις εβδομάδες πριν από την μεγάλη Σαρακοστή, η οποία αρχίζει από την Καθαρά Δευτέρα έως την Κυριακή των Βαϊων. 

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Σε πολλές γωνιές του κόσμου, αυτή την εποχή, οι ρυθμοί αλλάζουν οι πόλεις στολίζονται με τα αποκριάτικά τους, οι κάτοικοι και επισκέπτες μεταμφιέζονται, φορούν μάσκες, παίζουν χαρτοπόλεμο, χορεύουν, τραγουδούν και συμμετέχουν για μια ακόμη φορά στη γιορτή του Καρναβαλιού. Οι εκδηλώσεις που διοργανώνονται στις διάφορες πόλεις παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους, κάθε τόπος όμως δίνει το δικό του χρώμα εξαιτίας των διαφορετικών εθίμων αλλά και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων. Μερικά από τα μεγαλύτερα καρναβάλια είναι τα εξής:

Ριο στη Βραζιλία: ο βασιλιάς όλων των καρναβαλιών, τουλάχιστον όσον αφορά το υπερθέαμα που προσφέρεται. Κάθε χρόνο, αυτές τις ημέρες, μια ολόκληρη πόλη χορεύει στους ρυθμούς της σάμπα, όπου κορυφώνονται οι προετοιμασίες και οι προσπάθειες μηνών. Η μεγάλη γιορτή επίσημα θα ξεκινήσει στις 19 Φεβρουαρίου και θα διαρκέσει 7 ολόκληρες ημέρες καταλήγοντας στη μεγάλη παρέλαση στο σαμπαδρόμιο. Πρόκειται για μια παράδοση που πάει πολύ πίσω. Tο πρώτο καρναβαλικό πάρτι στο Ρίο έγινε γύρω στα 1641. Ο κυβερνήτης της πόλης αποφάσισε να καθιερωθεί μια ολόκληρη εβδομάδα εορτασμού προς τιμήν της στέψης του τότε βασιλιά της Πορτογαλίας, απόφαση που ενθουσίασε το λαό της Βραζιλίας. 

Βενετία στην Ιταλία: το πιο διάσημο καρναβάλι της Ευρώπης. Κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες μαζεύονται στους δρόμους γύρω από την Piazza San Marco για να απολαύσουν τις εντυπωσιακές στολές και τις εκδηλώσεις. Οι εορτασμοί διαρκούν 12 ημέρες. Η αρχή της παράδοσης τοποθετείται περίπου στον 18ο αιώνα και τότε διαρκούσε 6 ολόκληρες εβδομάδες. Ωστόσο η γέννηση αυτού του θεσμού κρύβει τη δική της μελαγχολική ιστορία. Λέγεται ότι ξεκίνησε για να κρυφτούν πίσω από τις μάσκες τα μελαγχολικά πρόσωπα των Βενετσιάνων, οι οποίοι πενθούσαν το χαμένο μεγαλείο της πόλης τους, που κάποτε ήταν η ηγετική φυσιογνωμία στο εμπόριο. 

Binche στο Βέλγιο: Η φιέστα διαρκεί τις τρεις τελευταίες μέρες της Αποκριάς. Τις εντυπώσεις κερδίζουν οι φαντασμαγορικές στολές πιερότων και αρλεκίνων, καθώς και ένα παράξενο έθιμο. Οι συμμετέχοντες στις εκδηλώσεις συνηθίζουν να πετούν ο ένας στον άλλο πορτοκάλια.

Τενερίφη στην Ισπανία: πολλοί θεωρούν αυτό το καρναβάλι ως το δεύτερο καλύτερο στον κόσμο, μετά από αυτό του Ρίο. Η Τενερίφη, που αποτελούσε ναυτικό σταθμό για τα καράβια που ταξίδευαν από την Ευρώπη προς την Αμερική, απέκτησε γρήγορα σχέσεις με την Καραϊβική, αλλά και χώρες της Νοτίου Αμερικής. ΄Ετσι μεταφέρθηκε και η παράδοση του καρναβαλιού. Η φιέστα διαρκεί τρεις εβδομάδες. Η πιο διάσημη εκδήλωση είναι η ανάδειξη της Βασίλισσας του Καρναβαλιού. Ο διαγωνισμός αυτός πάντα μεταδίδεται και από την τηλεόραση.

Η ακροστιχίδα της Αποκριάς

			1			Σ
	2					Ε
			3			Ρ
				4		Π
				5		Α
		6				Ν
			7			T
				8		I
9						N
				10		E
					11	Σ

1.    Λέγονται έτσι αυτοί που φορούν αποκριάτικες στολές. 2.   Αλλιώς ο χαρτοπόλεμος. 3.   Ταξιδεύει στον ουρανό κάθε Καθαρή Δευτέρα. 4.   Κρατούν τρεις βδομάδες. 5.   Κάθε Καθαρή Δευτέρα την τρώμε αντί για ψωμί. 6.   Έτσι λέγεται η μεγάλη γιορτή της Αποκριάς με άλλη λέξη. 7.   Εκεί γίνεται το μεγαλύτερο καρναβάλι της Ελλάδας. 8.   Το μεγαλύτερο καρναβάλι του κόσμου στη Βραζιλία. 9.   Αυτός ο μασκαράς έχει πάντα ζωγραφισμένο ένα μεγάλο χαμόγελο. 10.  Οι Αποκριές τελειώνουν όταν έρχεται η Καθαρή ……………… 11.  Λέγονται με μια λέξη οι πενήντα μέρες μέχρι το Πάσχα.

Πηγή: Άννα Μουντράκη